พลเมืองดีในวิถีชีวิตประชาธิปไตย
ความหมายของ “พลเมืองดี” ในวิถีชีวิตประชาธิปไตย
พจนานุกรมนักเรียนฉบับราชบัณฑิตยสถาน ได้ให้ความหมายของคำต่าง ๆ ดังนี้ “พลเมือง” หมายถึง ชาวเมือง ชาวประเทศ ประชาชน “วิถี” หมายถึง สาย แนว ทาง ถนน “ประชาธิปไตย” หมายถึง แบบการปกครองที่ถือมติปวงชนเป็นใหญ่ ดังนั้นคำว่า “พลเมืองดีในวิถีชีวิตประชาธิปไตย” จึงหมายถึง พลเมืองที่มีคุณลักษณะที่สำคัญ คือ เป็นผู้ที่ยึดมั่นในหลักศีลธรรมและคุณธรรมของศาสนา มีหลักการทางประชาธิปไตยในการดำรงชีวิต ปฏิบัติตนตามกฎหมายดำรงตนเป็นประโยชน์ต่อสังคม โดยมีการช่วยเหลือเกื้อกูลกันอันจะก่อให้เกิดการพัฒนาสังคมและประเทศชาติ ให้เป็นสังคมและประเทศประชาธิปไตยอย่างแท้จริงหลักการทางประชาธิปไตย
หลักการทางประชาธิปไตยที่สำคัญที่สุด ได้แก่ 1) หลักอำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชน หมายถึง ประชาชนเป็นเจ้าของ อำนาจสูงสุดในการปกครองรัฐ 2) หลักความเสมอภาค หมายถึง ความเท่าเทียมกันในสังคมประชาธิปไตย ถือว่า ทุกคนที่เกิดมาจะมีความเท่าเทียมกันในฐานะการเป็นประชากรของรัฐ ได้แก่ มีสิทธิเสรีภาพ มีหน้าที่เสมอภาคกัน ไม่มีการแบ่งชนชั้นหรือการเลือกปฏิบัติ ควรดำรงชีวิตอยู่ร่วมกันอย่างสันติ ไม่ข่มเหงรังแกคนที่อ่อนแอหรือยากจนกว่า 3) หลักนิติธรรม หมายถึง การใช้หลักกฎหมายเป็นกฎเกณฑ์การอยู่ร่วมกันเพื่อความสงบสุขของสังคม
4) หลักเหตุผล หมายถึง การใช้เหตุผลที่ถูกต้องในการตัดสินหรือยุติปัญหาในสังคม 5) หลักการถือเสียงข้างมาก หมายถึง การลงมติโดยยอมรับเสียงส่วนใหญ่ ในสังคมประชาธิปไตย ครอบครัว ประชาธิปไตยจึงใช้หลักการถือเสียงข้างมาก เพื่อลงมติในประเด็นต่าง ๆ ได้อย่างสันติวิธี 6) หลักประนีประนอม หมายถึง การลดความขัดแย้งโดยการผ่อนหนักผ่อนเบาให้กัน ร่วมมือกันเพื่อเห็นแก่ประโยชน์ของส่วนรวมเป็นสำคัญ หลักการทางประชาธิปไตยจึงเป็นหลักการสำคัญที่นำมาใช้ในการดำเนินชีวิตในสังคม เพื่อก่อให้เกิดความสงบสุขในสังคมได้
ความสอดคล้องของสถานภาพและบทบาทของบุคคลในวิถีชีวิตประชาธิปไตย
สถานภาพและบทบาทของบุคคลที่สอดคล้องกัน เช่น1) พ่อ แม่ ควรมีบทบาทดังนี้ (1) รับผิดชอบในการอบรมสั่งสอนสมาชิกในครอบครัว (2) ให้การศึกษาต่อสมาชิกของครอบครัว (3) จัดสรรงบประมาณของครอบครัวให้เหมาะสมกับเศรษฐกิจของสังคมและโลก (4) ครองตนเป็นแบบอย่างที่ดีความรักต่อบุตร2) ครู – อาจารย์ ควรมีบทบาท ดังนี้ (1) ถ่ายทอดความรู้แก่ศิษย์โดยกระบวนการที่หลากหลายให้เหมาะสมกับความสามารถและความสนใจของนักเรียน (2) ครองตนให้เหมาะสมและเป็นแบบอย่างที่ดีแก่ศิษย์ (3) เป็นผู้เสียสละทั้งเวลาและอดทนในการสั่งสอนศิษย์ทั้งด้านความประพฤติและการศึกษา (4) ยึดมั่นในระเบียบวินัย ตลอดจนปฏิบัติตามจรรยาบรรณครู
3) นักเรียน ควรมีบทบาท ดังนี้ (1) ยึดมั่นในคุณธรรมจริยธรรมและระเบียบของโรงเรียน (2) รับผิดชอบต่อหน้าที่ในการศึกษาหาความรู้ (3) ให้ความเคารพต่อบุคคลที่อาวุโสโดยมีมารยาทที่เหมาะสมกับสถานการณ์ (4) รับฟังและปฏิบัติตามคำสั่งสอนอย่างมีเหตุผล (5) ขยันหมั่นเพียรในการแสวงหาความรู้เพิ่มเติม (6) เสริมสร้างความสามัคคีในครอบครัว โรงเรียน และชุมชน
คุณธรรมของการเป็นพลเมืองดี
1. การเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม
2. การมีระเบียบวินัยและรับผิดชอบต่อหน้าที่
3. รับฟังความคิดเป็นขอบกันและกันและเคารพในมติของเสียงส่วนมาก
4. ความซื่อสัตย์สุจริต
5. ความสามัคคี
6. ความละอายและเกรงกลัวในการกระทำชั่ว
7. ความกล้าหาญและเชื่อมั่นในตนเอง
8. การส่งเสริมให้คนดีปกครองบ้านเมืองและควบคุมคนไม่ดีไม่ให้มีอำนาจ
จริยธรรมของการเป็นพลเมืองดี
คุณธรรม จริยธรรม หมายถึง ความดีที่ควรประพฤติ กิริยาที่ควรประพฤติ คุณธรรม จริยธรรมที่ส่งเสริมความเป็นพลเมืองดี ได้แก่ 1) ความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ หมายถึง การตระหนักในความสำคัญของความเป็นชาติไทย การยึดมั่นในหลักศีลธรรมของศาสนา และการจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ 2) ความมีระเบียบวินัย หมายถึง การยึดมั่นในการอยู่ร่วมกันโดยยึดระเบียบวินัย เพื่อความเป็นระเบียบเรียบร้อยในสังคม 3) ความกล้าทางจริยธรรม หมายถึง ความกล้าหาญในทางที่ถูกที่ควร 4) ความรับผิดชอบ หมายถึง การยอมเสียผลประโยชน์ส่วนตนเพื่อผู้อื่น หรือสังคมโดยรวมได้รับประโยชน์จากการกระทำของตน 5) การเสียสละ หมายถึง การยอมเสียผลประโยชน์ส่วนตนเพื่อผู้อื่น หรือสังคมโดยรวมได้รับประโยชน์จากการกระทำของตน 6) การตรงต่อเวลา หมายถึง การทำงานตรงตามเวลาที่ได้รับมอบหมาย
ความสำคัญของการปฏิบัติตนเป็นพลเมืองดีการปฏิบัติตนเป็นพลเมืองดีของสังคม มีความสำคัญต่อประเทศ เช่น 1. ทำให้สังคมและประเทศชาติมีการพัฒนาไปได้อย่างมั่นคง
2. ทำให้สังคมมีความเป็นระเบียบเรียบร้อย
3. ทำให้เกิดความรักและความสามัคคีในหมู่คณะ
4. สมาชิกในสังคมอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข
การปฏิบัติตนเป็นพลเมืองดีนั้นเป็นหน้าที่ของสมาชิกทุกคนในสังคม ไม่ว่าจะอยู่ในสังคมขนาดเล็กหรือขนาดใหญ่
แนวทางการพัฒนาตนเองเพื่อเป็นสมาชิกที่ดีของครอบครัว โรงเรียนและชุมชน แนวทางการพัฒนาตนเองเพื่อเป็นสมาชิกที่ดีมีแนวทางปฏิบัติ ดังนี้
1. การเป็นสมาชิกที่ดีขอบครอบครัว
2. การเป็นสมาชิกที่ดีของโรงเรียน
3. การเป็นสมาชิกที่ดีของชุมชน
เมื่อทุกคนในสังคมไม่ว่าผู้ใหญ่หรือเด็กพัฒนาตนเองให้เป็นสมาชิกที่ดีของครอบครัว โรงเรียน และชุมชน ได้จะประสบความสำเร็จ
วิถีประชาธิปไตย
สังคมใดจะเป็นสังคมประชาธิปไตยที่สมบูรณ์ได้ สังคมนั้นจักต้องปลูกฝังความเป็นประชาธิปไตยให้แก่ประชาชนทั้งในแง่ความคิด อุดมการณ์และวิถีการดำเนินชีวิตตั้งแต่เด็กเป็นต้นไป โดยในชีวิตประจำวันของบุคคลในครอบครัว ชุมชนและสังคม จะดำเนินไปอย่างสงบสุขได้เมื่อบุคคลทุกคนที่เป็นสมาชิกต้องเข้าใจและตระหนักถึงความสำคัญของการใช้คุณลักษณะประชาธิปไตย เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิต ดังนี้
1. ประชาธิปไตยในครอบครัว
ประชาธิปไตยในครอบครัว จะเริ่มได้ก็ต่อเมื่อพ่อแม่คิดและประพฤติปฏิบัติต่อกันต่อลูกๆ และต่อบุคคลอื่นอย่างเป็นประชาธิปไตย ในการดำเนินชีวิตประจำวันทุกๆ ด้าน ได้แก่
o การแสดงความคิดเห็นอย่างมีเหตุผล
o การรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น
o การตัดสินใจโดยใช้เหตุผลมากกว่าอารมณ์
o การแก้ปัญหาโดยใช้เหตุผล
o การลงมติโดยใช้เสียงส่วนใหญ่
o การเคารพกฎระเบียบของครอบครัว
o การกล้าแสดงความคิดเห็นต่อส่วนรวม
o การยอมรับเมื่อผู้อื่นมีเหตุผลที่ดีกว่าตนเอง
บทบาทของพ่อแม่ในการปลูกฝังและส่งเสริมประชาธิปไตยในครอบครัว คือ
o เล่นบทบาทและหน้าที่ของความเป็นพ่อแม่ให้ถูกต้อง
o รับฟังความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครัว
o มีความรับผิดชอบในบทบาทที่ตนรับผิดชอบอยู่
o มีวินัยในตนเอง
o คิดถึงประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าส่วนตน
o เคารพ และปฏิบัติตามกฏ ระเบียบแบบแผนที่กำหนดขึ้นไว้ในครอบครัว
o ให้เกียรติแก่กันและกัน รวมถึงลูกๆ ทุกคนในครอบครัว
o ใช้เหตุผลในการแก้ไขและตัดสินปัญหา โดยชี้แจงให้สมาชิกทุกคนในครอบครัวเข้าใจและยอมรับ
o เป็นผู้ฟังและผู้ตามที่ดี
o ยอมรับและเคารพในสิทธิและหน้าที่ของผู้อื่น
o มีส่วนร่วมในกิจกรรมกลุ่ม และชุมชน ไม่ใช่ต่างคนต่างอยู่
o ยึดมั่นในความกตัญญู เชิดชูสถาบันชาติ ศาสนาและพระมหากษัตริย์
2. ประชาธิปไตยในชุมชน ท้องถิ่น
วิถีชีวิตประชาธิปไตยในการดำเนินกิจกรรมต่างๆ ภายในชุมชน เป็นการรวมกลุ่มของบุคคลภายในชุมชน สมาชิกในชุมชนต้องมีคุณลักษณะประชาธิปไตยที่สำคัญ คือ
o การเคารพในระเบียบ กฎหมายของท้องถิ่นและกฎหมายบ้านเมือง
o การมีส่วนร่วมในการพัฒนาชุมชนและท้องถิ่น
o การยอมรับความคิดเห็นของผู้อื่น
o การตัดสินใจในส่วนรวมโดยใช้การลงมติเสียงส่วนใหญ่
o การแสดงความคิดเห็นอย่างมีเหตุผลต่อชุมชน
o การร่วมกันวางแผนในการทำงานเป็นกลุ่มหรือตัวแทนของกลุ่ม
ในการดำเนินชีวิตของกลุ่มคนในสังคม มักจะมีการรวมกลุ่มคนในรูปแบบต่างๆ เช่น สมาคมแม่บ้านผู้ผลิตสมุนไพรบ้านห้วยไต้ สหกรณ์ออมทรัพย์แม่แตง สมาคมศิษย์เก่าโรงเรียน มูลนิธิต่างๆ ในการดำเนินชีวิตในกลุ่มสมาชิกควรมีคุณลักษณะประชาธิปไตย ได้แก่
o เคารพในกฎระเบียบข้อบังคับของกลุ่มหรือองค์กร
o มีบทบาทในการแสดงความคิดเห็นอย่างมีเหตุผล
o ยอมรับฟังความคิดเห็นทุกคนที่ดีกว่า โดยไม่ใช่อารมณ์ อดทนต่อความขัดแย้งที่เกิดขึ้น
o การยอมรับในเหตุผลที่ดีกว่า
o การทำงานโดยวิธีการประชุมวางแผนและแก้ปัญหาร่วมกัน
o การลงมติของกลุ่มหรือองค์กรโดยใช้การลงมติเสียงข้างมาก
